Sáng mãi tên người Đảng viên trẻ của Vùng Mỏ

Ngô Huy Tăng (sinh năm 1912 – 1933), tại thôn Ngọc Lập, xã Phùng Chí Kiên, huyện Mỹ Hào, Hưng Yên trong một gia đình nông dân nghèo. Ngay từ tấm bé Ngô Huy Tăng đã phải sống cuộc đời lận đận. Năm 8 tuổi mồ côi bố mẹ, được người anh đưa về Quảng Ninh nuôi. Năm 1928, khi đó Ngô Huy Tăng mới 16 tuổi, anh xin vào làm thợ phụ cho xưởng cơ khí thuộc nhà máy sàng Cửa Ông. Nơi đây, chính là mắt xích quan trọng trong việc chế biến, sàng tuyển và là cảng than đầu tiên ở Đông Dương - một trong những cái nôi hình thành giai cấp công nhân, tổ chức Đảng, tổ chức Công đoàn Việt Nam đầu tiên ở vùng Mỏ Quảng Ninh.

Trong quá trình khai thác Nhà sàng và Cảng Cửa Ông, thực dân Pháp đã biến những người thợ Cửa Ông thành những người nô lệ, sống trong khốn khổ, bần cùng, phải làm việc quần quật trong điều kiện nặng nhọc, tạm bợ, với đồng lương rẻ mạt. Sự bóc lột tàn nhẫn đó đã gây ra mâu thuẫn gay gắt giữa giai cấp công nhân và giai cấp thống trị. Những cuộc phản kháng tự phát dưới hình thức lãn công thường xuyên xảy ra.

Trong thời gian này ở vùng Mỏ, Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên đã được thành lập. Năm 1928, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, ủy viên kỳ bộ Bắc Kỳ, phụ trách phong trào công nhân vùng Duyên Hải, đã điều động một số cán bộ có năng lực ra khu vực Cẩm Phả - Cửa Ông để xây dựng cơ sở cách mạng. Ở Nhà sàng Cửa Ông có “thầy ký” Môn (bí danh của đồng chí Đặng Châu Tuệ) tính tình vui vẻ, uyên bác, hay trò chuyện khuyên bảo điều hơn lẽ thiệt, ở gần khu lán thợ của Ngô Huy Tăng... Sau nhiều lần trò chuyện, nhận thấy ở Ngô Huy Tăng có lòng căm thù giặc Pháp sâu sắc, “thầy ký” Môn có hỏi: “Cậu có dám làm việc đánh đổ Tây không?” Ngô Huy Tăng không ngần ngại, khẳng khái nhận lời. Và từ ấy, anh đã đảm nhận nhiều công việc mà đồng chí Đặng Châu Tuệ giao cho, dù biết đó là công việc “quốc cấm”. Nhờ sự giác ngộ, giáo dục của người cán bộ cách mạng do Đảng phái đến vùng Mỏ này, Ngô Huy Tăng thấy rõ tương lai tươi sáng của giai cấp và dân tộc. Anh bước vào con đường cách mạng bằng công tác tuyên truyền, vận động công nhân Mỏ đoàn kết đứng lên đấu tranh chống áp bức bóc lột. Anh gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên vào cuối năm 1928 ở Cửa Ông. Qua nhiều đợt học tập cuốn “Đường cách mạng” của đồng chí Nguyễn Ái Quốc, Ngô Huy Tăng đã có một cơ sở lý luận tối thiểu để hoạt động. Anh tích cực tuyên truyền, vận động công nhân tham gia đấu tranh chống áp bức, bóc lột.

Ngược dòng lịch sử, tháng 6 năm 1929, Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập ở Bắc Kỳ. Tháng 9 năm 1929, Chi bộ Đông Dương cộng sản Đảng được thành lập ở khu mỏ Cẩm Phả - Cửa Ông, Ngô Huy Tăng vinh dự là người công nhân đầu tiên ở vùng Mỏ trở thành đảng viên Đảng cộng sản, khi anh vừa bước sang tuổi 18.

Đồng chí Ngô Huy Tăng đã đem hết nhiệt tình của tuổi trẻ, tranh thủ từng giờ, từng phút, gần gũi giúp đỡ mọi người. Đồng chí chuyển sách báo cách mạng của Đảng cho công nhân xem, hoặc đọc cho họ nghe như báo “Búa Liềm”, “Lao động”, tạp chí “Công hội đỏ”, báo “Than”... Qua đó, một số công nhân đã được giác ngộ và được kết nạp vào Công hội đỏ, vào Đảng cộng sản.

Cuối năm 1929, Chi bộ cộng sản Cửa Ông và Cẩm Phả sát nhập làm một, đồng chí Ngô Huy Tăng được giao làm nhiệm vụ giao thông giữa hai cơ sở. Đồng chí đã vượt qua mọi khó khăn, hoàn thành nhiệm vụ được giao một cách xuất sắc.

Ngày 7-11-1929, nhân dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười, Chi bộ Đảng quyết định rải truyền đơn và treo cờ đỏ búa liềm ở Cầu trục (Poóc- Tích) số 1 tại Xí nghiệp Bến Cửa Ông. Tin tưởng vào sự nhiệt tình, hăng hái và tinh thần giác ngộ cách mạng, ý thức trách nhiệm trong công việc được giao, Chi bộ quyết định giao công việc nguy hiểm này cho Ngô Huy Tăng. Xác định đây là một nhiệm vụ quan trọng, vinh dự và cũng là trách nhiệm của người đảng viên, bằng sự mưu trí và lòng quả cảm, ở nơi đầy nguy hiểm trong sự kiểm soát nghiêm ngặt của kẻ thù, Ngô Huy Tăng đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của Đảng giao. Lịch sử còn khắc ghi hình ảnh người thanh niên cộng sản trẻ tuổi Ngô Huy Tăng đã cắm lá cờ đỏ búa liềm trên cầu Poóc- tích số 1 ở Cảng Cửa Ông vào đêm ngày mùng 6, rạng ngày mùng 7-11-1929, trước sự kinh ngạc và hoảng sợ của kẻ thù. Lá cờ đỏ búa liềm là minh chứng cho sức mạnh, sự sục sôi của giai cấp công nhân lúc bấy giờ. Lá cờ mở màn cho hàng loạt phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp mà đỉnh cao là thắng lợi của cuộc Tổng bãi công 12-11­-1936 của công nhân vùng Mỏ.

Thời kỳ đó, địch khủng bố, khám xét mọi nơi, cơ sở của Chi bộ Đảng cũng bị lục soát. Một số đảng viên bị lộ, phải tạm thời chuyển vùng hoạt động, đồng chí Ngô Huy Tăng được Chi bộ giao làm nhiệm vụ dẫn đường, đã mưu trí vượt qua nhiều bốt gác của địch, đưa các đồng chí tới nơi an toàn.

Trở lại Cửa Ông, đồng chí Ngô Huy Tăng vẫn hăng say với công tác. Đồng chí đã đi xuống cơ sở, truyền đạt lại mọi chủ trương của Đảng, nơi nào chưa bị địch đánh phá vẫn tiếp tục củng cố và phát triển phong trào. Đồng chí còn gần gũi công nhân, vận động bà con đấu tranh chống lại những việc bất công, phản đối bọn cai xếp đánh đập, ức hiếp công nhân. Trong những ngày Tết, ngày lễ, đồng chí kêu gọi công nhân bãi bỏ lệ lễ lạt cho bọn chủ.

Mặc dù địch tăng cường khủng bố, nhưng đường dây liên lạc giữa Cửa Ông - Cẩm Phả vẫn thông suốt. Trước ngày kỷ niệm Quốc tế lao động mùng 1-5-1930, một cuộc bãi công đã nổ ra tại nhà sàn Cửa Ông vào ngày 22-4, do đồng chí Hoàng Văn Trành, ủy viên Đặc khu ủy khu Cẩm Phả - Cửa Ông lãnh đạo, anh em công nhân đấu tranh đưa yêu sách đòi chủ không được đánh đập, sa thải, tăng lương giảm giờ làm ca đêm, tăng tiền lương 20%. Cuối cùng chủ mỏ phải chấp nhận tăng lương cho công nhân, cuộc đấu tranh thắng lợi đã cổ vũ phong trào công nhân toàn khu mỏ.

Trong cuộc đấu tranh này, đồng chí Ngô Huy Tăng được cử vào ban lãnh đạo đấu tranh, phụ trách giao thông liên lạc giữa Đặc Khu Cẩm Phả - Cửa Ông với khu Xứ ủy Bắc kỳ. Hoạt động của đồng chí không tránh khỏi con mắt dò xét của địch. Do đó, chúng khủng bố đàn áp, bắt đi nhiều người tham gia bãi công. Trong số đó có đồng chí Ngô Huy Tăng. Mặc dù không đủ bằng chứng để kết án nhưng tòa án Hải Phòng đã kết án đồng chí 5 tháng tù.

Tại nhà giam Hải Phòng, đồng chí bị ghép vào loại tù thường, nên được bọn cai ngục sử dụng vào việc quét dọn xung quanh nhà tù, làm việc vệ sinh phòng giam tù chính trị. Lợi dụng thời cơ thuận lợi này, đồng chí bắt liên lạc với các đồng chí ta ở đây, làm nhiệm vụ liên lạc giữa buồng giam này với buồng giam khác. Đồng chí còn mua giấy, bút mực và các thứ cần thiết đưa vào cho anh em.

Tháng 9-1930, mãn hạn tù, đồng chí Ngô Huy Tăng được điều động về tại Hà Nội, được chỉ định tham gia Thành ủy, phụ trách công tác công vận. Tháng 11-1930, đồng chí Ngô Huy Tăng cùng một số anh em rải truyền đơn đốt phá cổng chào ở Hàng Trống Hà Nội để phản đối Toàn quyền thực dân Hà Lan ở Nam Dương (Indonesia) sang Hà Nội cùng Toàn quyền thực dân Pháp Pát-ki-ê bàn việc lập “Liên minh chống cộng” ở Thái Bình Dương.

Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, trên đường trở về, đồng chí Ngô Huy Tăng bị sa vào tay giặc. Bắt được đồng chí Ngô Huy Tăng, địch dùng mọi cực hình tra tấn, nhưng đều thất bại trước tinh thần “Sống chết vì Đảng, vì cách mạng” của đồng chí. Ngày 28-09-1931, tòa Hội đồng đề hình Hà Nội họp để kết án đồng chí 10 năm cấm cố. Tại phiên tòa, đồng chí Ngô Huy Tăng và các đồng chí khác đã làm cho chúng phải khiếp sợ. Bất chấp mũi súng, lưỡi lê của kẻ thù, đồng chí Ngô Huy Tăng và các đồng chí khác đã hát “Quốc tế ca”, hô vang các khẩu hiệu:

Đả đảo tòa án đế quốc!

Đảng Cộng sản Việt Nam muôn năm!

Thời gian bị giam giữ ở nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội), đồng chí Ngô Huy Tăng là một trong số anh em kiên quyết đấu tranh chống kẻ thù và những phần tử phản động trong Quốc dân đảng. Đồng chí đã kiên quyết bảo vệ chân lý của chủ nghĩa Mác-Lênin và đã khẳng định rằng: “Chỉ có chủ nghĩa Mác-Lênin mới thực sự giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, ngoài ra không còn con đường nào khác”.

Năm 1932, đồng chí Ngô Huy Tăng bị đầy đi nhà tù Sơn La. Suốt dọc đường, đồng chí đã cùng một số anh em khác tuyên truyền giác ngộ những người lính đi áp giải và rải truyền đơn những nơi đông dân ở. Đồng chí đã có sáng kiến lấy hộp sữa bò ăn hết sữa, rửa sạch cho tài liệu vào rồi gắn lại như cũ, đưa cho anh em cầm đi, địch không tài nào phát hiện được.

Hồi đó, nhà tù Sơn La là một trong những “địa ngục trần gian”, nơi bọn đế quốc dùng giết hại những người tù cộng sản. Chế độ nhà tù rất hà khắc, ăn uống khổ sở, khí hậu khắc nghiệt khiến nhiều anh em tù chính trị mắc những bệnh hiểm nguy như: thương hàn, kiết lỵ, sốt rét ác tính v.v... Trước tình hình đó, đồng chí Ngô Huy Tăng đã cùng một số anh em khác đặt kế hoạch củng cố nơi ăn chỗ ở và ổn định tư tưởng cho anh em. Đồng chí đã đi đến từng người, động viên anh em giữ vững tinh thần, kiên quyết đấu tranh với kẻ thù, giành quyền sống…

Giữa lúc phong trào đấu tranh trong nhà tù đang phát triển, đồng chí Ngô Huy Tăng bị sốt rét ác tính hành hạ. Bệnh tật ngày càng trầm trọng, mặt khác, chế độ nhà tù lại rất hà khắc nên đồng chí đã trút hơi thở cuối cùng tại nhà tù Sơn La. Năm ấy đồng chí Ngô Huy Tăng vừa tròn 21 tuổi.

Với những cống hiến to lớn cho cách mạng, hành động anh hùng quả cảm, sự hy sinh anh dũng, kiên cường của Người cộng sản trẻ tuổi, Ngô Huy Tăng mãi mãi là một tấm gương, biểu tượng anh hùng cách mạng, người đảng viên đầu tiên của Nhà sàng Cửa Ông. Nhằm giáo dục truyền thống cho các thế hệ công nhân vùng Mỏ, năm 2000, Công ty tuyển than Cửa Ông đã xây dựng tượng đài liệt sỹ Ngô Huy Tăng trên Bến cảng Cửa Ông. Cầu trục Pooc Tích số được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa ngày 7-11-1997. Và ngày 26-7-2011, Thủ tướng Chính phủ đã Quyết định truy tặng Bằng Tổ quốc ghi công cho liệt sỹ Ngô Huy Tăng.

Cùng với nhà sàng Cửa Ông 100 năm tuổi (1924 – 2024), Cầu trục Pooc Tích số 1 tại cảng Cửa Ông vẫn sừng sững hiên ngang. Đây là nơi ghi lại những mốc son chói lọi, là “chứng nhân” lịch sử, đồng hành với công nhân Bến Cửa Ông (nay là Công ty Tuyển than Cửa Ông) và ngành Than – Khoáng sản Việt Nam trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, kháng chiến cứu nước và xây dựng, bảo vệ tổ quốc.

Phát huy truyền thống “Kỷ luật và Đồng tâm”, trải qua 64 năm xây dựng và phát triển, đóng góp vào lịch sử 88 năm của truyền thống công nhân vùng Mỏ - Truyền thống ngành Than, các thế hệ CBCN Công ty Tuyển than Cửa Ông - TKV luôn đồng thuận, nỗ lực vượt khó, lập thành tích đặc biệt xuất sắc trong các cuộc kháng chiến cứu nước và trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, được Đảng và Nhà nước hai lần phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân; Anh hùng Lao động thời kỳ đối mới, Huân chương Lao động hạng Nhất, Huân chương Độc lập hạng Nhất cùng nhiều phần thưởng cao quý khác…

CTV Vũ Hằng